پوکی استخوان و شکستگی ستون فقرات، بیماری خاموش ولی خطرناک

پوکی استخوان باعث ضعف و شکنندگی استخوان‌ها می‌شود، به قدری شکننده، که حتی با یک زمین خوردن ساده یا فشار‌های کوچکی مثل خم شدن، در آغوش گرفتن یا سرفه و عطسه، استخوان‌ها ترک می‌خورند. این شکستگی‌ها بیشتر در بخش ران، مچ دست یا ستون فقرات رخ می‌دهد. اما در این مطلب ما به طور اختصاصی به پوکی استخوان در ستون فقرات می‌پردازیم.

پوکی استخوان چگونه به وجود می‌آید؟

استخوان بافتی زنده است که به طور مرتب در حال بازسازی است. پوکی استخوان زمانی اتفاق می‌افتد که بافت استخوان جدید با بافت استخوان قدیمی هماهنگ نباشد. این عارضه در مردان و زنان و کودکان در هر رنگ و نژادی شایع است ولی به طور کل زنان سفید پوست و آسیایی و زنان یائسه بیشتر به این مشکل مبتلا می‌شوند. داروها، رژیم غذایی سالم و ورزش‌های خاص می‌توانند به جلوگیری از تحلیل رفتن استخوان یا تقویت استخوان‌های ضعیف بدن کمک کنند.

اطلاعات کامل‌تر را می توانید از مطلب انواع پوکی استخوان به دست آورید.

پوکی استخوان و شکستگی ستون فقرات

وقتی پوکی استخوان باعث ضعیف شدن استخوان‌های شوند، احتمال ترک خوردن یا شکستن استخوان‌ها حتی استخوان‌های ستون فقرات زیاد خواهد شد. ستون فقرات یکی از شایع‌ترین مکان‌های شکستگی استخوان در نتیجه پوکی استخوان است. به این شکستگی‌های ستون فقرات، شکستگی فشاری مهره نیز گفته می‌شود. تصور کنید که هر استخوان در ستون فقرات شما به صورت یک بلوک مربع شکل است. هنگامی که استخوان می‌شکند، مانند این است که یکی از این جعبه‌ها فشرده یا صاف شده است. این اتفاق ممکن است در یک یا چندین مهره از کمر اتفاق بیفتد. که نتیجه آن درد شدید کمر هنگام ایستادن، راه رفتن، نشستن یا بلند کردن اجسام شود.

با افزایش سن استخوان‌های لاغر و ضعیف می‌شوند و احتمال پوکی استخوان نیز بیشتر خواهد شد. به همین دلیل شانس ابتلای زنان، به ویژه افراد بالای 50 سال، به شکستگی ستون فقرات زیاد است. بر اساس آمار در سن 80 سالگی، حدود 40 درصد از زنان به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند و وقتی پوکی استخوان بیشتر باشد احتمال شکستگی ستون فقرات هم بیشتر خواهد بود.

برای جلوگیری از این شکستگی‌ها بهترین راه جلوگیری پوکی استخوان، افزایش استحکام استخوان‌ها و البته درمان ترک‌ها و شکستگی‌های مهره‌ها است.

علائم شکستگی ستون فقرات

بسیاری از افراد وقتی دچار شکستگی ستون فقرات می‌شوند، از کمر درد شکایت می‌کنند، اما بسیاری علائمی ندارند. حدود دو سوم از شکستگی استخوان ستون فقرات بدون درد است که همین باعث می‌شود تشخیص آن توسط پزشکان کمی سخت شود. اما به مرور زمان علائم مختلفی در شخص بیمار ظاهر می‌شود.

به طور کل شکستگی در ناحیه پایین ستون فقرات درد و مشکلات بیشتری در حرکت نسبت به قسمت فوقانی ستون فقرات ایجاد می‌کند. چرا؟ چون شکستگی‌های فشاری مهره‌ای معمولاً در نزدیکی خط کمر و همچنین کمی بالاتر از آن (اواسط سینه) یا زیر آن (کمر) رخ می‌دهد و درد هم در این نقاط شایع‌تر است.

این درد اغلب با حرکت شدیدتر می‌شود، به ویژه هنگام تغییر وضعیت. غالباً با استراحت یا دراز کشیدن تسکین می‌یابد. سرفه و عطسه نیز می‌تواند باعث افزایش درد شود. اگر چه ممکن است درد به مناطق دیگر بدن منتقل شود (به عنوان مثال به شکم یا پایین پاها)، اما چندان معمول نیست.

شایع‌ترین علائم شکستگی ستون فقرات عبارتند از :

• کمر درد ناگهانی و شدید
• دردی که هنگام ایستادن یا راه رفتن بدتر می‌شود
• مشکل خم شدن یا پیچ خوردن بدن
• کوتاه شدن قد
• قوز کمر

شکستگی ستون فقرات چطور تشخیص داده می‌شود؟

پزشک برای تشخیص علت درد، درمان را با معاینه بالینی شروع می‌کند. ترازبندی یا صافی ستون فقرات و وضعیت آن را بررسی می‌کند. به مکان‌های خاصی از پشت فشار می‌آورد تا مشخص کند که آیا درد از آسیب به عضله یا استخوان است. برای اطمینان از عدم آسیب به عصب نخاعی، پزشک معاینه عصبی را انجام می‌دهد و اگر بی حسی، تغییر در رفلکس‌ها یا ضعف عضلانی مشاهده شود، آنها را بررسی می‌کند.

قدم بعدی تست‌های تصویربرداری است که این آزمایش‌ها اطلاعات مهمی در مورد شکستگی به پزشک می‌دهد و این امکان را فراهم می‌کند تا پزشک تشخیص دهد که آسیب جدید (حاد) است یا قدیمی‌تر (مزمن) است.

برای تشخیص شکستگی ستون فقرات با استفاده از اشعه ایکس یا توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن) استخوان را اسکن می‌کنند. آزمایش تراکم استخوان اسکن جذب اشعه ایکس دوگانه (DXA یا DEXA) هم انجام می‌شود تا از وضعیت استخوان‌ها اطلاعات کافی به دست آید.

ام آر‌ آی هرگونه آسیب به بافت‌های نرم اطراف شکستگی (اعصاب و دیسک) را با جزئیات بهتر نشان می‌دهد. به دلیل نحوه نشان دادن استخوان، MRI به پزشک کمک می‌کند تا سن شکستگی را هم تشخیص دهد. در صورت شکستگی جدید، استخوان درگیر از استخوان اطراف روشن‌تر به نظر می‌رسد. این نشان دهنده التهاب در منطقه است. اگر شکستگی قدیمی باشد، ظاهر استخوان طبیعی است.

روش‌های درمانی شکستگی ستون فقرات بر اثر پوکی استخوان

درمان‌های غیر جراحی

خوشبختانه اکثر افرادی که دچار شکستگی فشاری مهره می‌شوند، در طی سه ماه بدون اینکه نیاز درمان خاصی برای ترمیم شکستگی داشته باشند بهبود می‌یابند. اقدامات ساده، مانند یک دوره کوتاه استراحت و استفاده محدود از داروهای ضد درد تنها کاری است که بیمار باید انجام دهد. بیماران معمولاً تشویق می‌شوند که به محض تحمل حرکت، ورزش ملایمی مانند شنا یا پیاده روی انجام دهند. در برخی موارد استفاده از بریس توصیه می‌شود تا حركت ناگهانی و غیر معمول را محدود كرده و باعث بهبودی شکستگی مهره شود.

اما اگر شکستگی همراه با پوکی استخوان باشد خطر بیشتری بیمار را تهدید می‌کند. در این حالت پزشکان علاوه بر درمان‌ها رایج درمان شکستگی، باید به درمان پوکی استخوان هم بپردازند.

میزان پوکی استخوان بیماران با آزمایش تراکم مواد معدنی استخوان ارزیابی شوند و پوکی استخوان باید با داروهای استاندارد پوکی استخوان مانند بیس فسفونات آلندرونات (Fosamax)، ریزدرونات (Actonel) و ایباندرونات (Boniva) درمان شود. بیس فسفونات‌ها می‌توانند به کاهش دردهای حاد کمک کنند، اما مزیت اصلی آن‌ها بهبود تراکم مواد معدنی استخوان است. در طولانی مدت، آنها می‌توانند میزان شکستگی‌های جدید مهره را تا 50٪ کاهش دهند. 

 داروی دیگر استخوان، کلسی تونین (میاکالسین، فورتیکال)، در بهبود تراکم مواد معدنی استخوان کمتر موثر است اما می‌تواند تا حدی درد را تسکین دهد، اگر چه جایگزین مسکن نیست. داروی ترمیم کننده استخوان (فورتئو) تزریقی است، تراکم مواد معدنی استخوان را افزایش می‌دهد و خطر شکستگی مهره‌ها را کاهش می‌دهد. 

درمان به روش جراحی

اگر درد و شکستگی شدید باشد و درمان غیرجراحی پاسخگو نباشد، ممکن است پزشک صلاح ببیند تا از جراحی استفاده کند.

در گذشته، تنها گزینه‌های جراحی شکستگی مهره روش فشرده سازی مهره‌های شکسته (vertebral compression fractures) بود. که نیاز به جراحی گسترده‌ای داشت ولی امروزه از روش‌های کم تهاجمی‌تر استفاده می‌کنند.

دو نوع روش تقویت مهره‌های ستون فقرات وجود دارد به نام کیفوپلاستی (kyphoplasty) و ورتبروپلاستی (vertebroplasty). معمولا بیمارانی که از درد ناشی از شکستگی مهره‌ها رنج می‌برند، کاندید درمان با این روش‌ها هستند. البته فردی با شکستگی فشاری بیش از 70 درصد از ارتفاع ناحیه مهره، کاندید مناسبی برای انجام این دو روش نیست.

در روش کیفوپلاستی با استفاده از از اشعه ایکس سوزنی به مهره شکسته وارد می‌شود. سپس دستگاه کوچکی به نام بادکنک از طریق سوزن وارد مهره شکسته شده. بادکنک از داخل مهره باد می‌شود، که باعث می‌شود قد و شکل مهره به اندازه اصلی خود برگردد سپس این بخش بادکنکی خارج شده و فضای خالی توسط مواد سیمانی مخصوص پر و تقویت می‌شود. این عمل با بیهوشی عمومی یا بی حسی موضعی قابل انجام است و بیمار یک روز پس از عمل می‌تواند به فعالیت‌های روزمره خود برگردد.

روش ورتبروپلاستی تکنیکی مشابه کیفوپلاستی است، اما برای ایجاد فضای خالی از بادکنک استفاده نمی‌شود. در عوض، سیمان مستقیماً به شکستگی مهره تزریق می‌شود. پس از این جراحی هم بیماران تشویق می‌شوند که در اسرع وقت به کارهای عادی و روزمره خود برگردند.

درمان شکستگی فشاری مهره‌ها با روش همجوشی مهره‌های ستون فقرات

گاهی اوقات، شکستگی فشاری مهره به درستی بهبود نمی‌یابد. در چنین حالتی، جراح ستون فقرات ممکن است روشی را پیشنهاد کند که به نام همجوشی (ادغام) ستون فقرات معروف است. در این روش جراحی دو یا چند مهره را به هم متصل می‌کنند. این روش جراحی با ابزار دقیقی از جمله پین، ایمپلنت، میله و تجهیزات دیگر که معمولا از جنس تیتانیوم یا استیل ضد زنگ هستند، انجام می‌شود.

آیا کسانی که پوکی استخوان دارند می‌توانند جراحی ستون فقرات انجام دهند؟

مدیریت بیماران مبتلا به پوکی استخوان که نیاز به جراحی ستون فقرات دارند به دلیل عوارض احتمالی آن چالش برانگیز است. درمان این افراد باید همراه با چندین روش درمانی دیگر باشد که متخصصانی از جمله جراح ستون فقرات، پزشک مراقبت‌های اولیه، غدد درون ریز و فیزیوتراپیست نیاز دارد.

این بیماران باید کلسیم و ویتامین D دریافت کنند. لازم است تا درمان‌های جایگزینی هورمون، از جمله تعدیل کننده‌های گیرنده استروژن برای بیماران زن مسن با پوکی استخوان در نظر گرفته شود. بیس فسفونات‌ها یا هورمون پاراتیروئید متناوب برای کسانی که از پوکی استخوان قابل توجهی در ستون فقرات دارند اختصاص داده می‌شود و قبل از درمان با کمک داروهای ضد جذب، بازسازی استخوان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

معمولا کسانی که مبتلا به چندین شکستگی در مهره‌ها هستند، مشکل شکستگی آنها با جراحی ورتبروپلاستی یا کیفوپلاستی برطرف نمی‌شود و لازم است از روش جراحی همجوشی مهره‌ها استفاده کنند. اما بسیاری از ایمپلنت‌های ستون فقرات برای ثابت ماندن و ثابت نگه داشتن ستون فقرات به استخوان‌های محکم نیاز دارند. بیماران مبتلا به پوکی استخوان ممکن است در این موضوع با مشکل مواجه شوند. عوارض ناشی از همجوشی ستون فقرات در بیماران با پوکی استخوان بالای 65 سال شایع‌تر است. همچنین در بیماران مبتلا به پوکی استخوان میزان کمتری از ترمیم استخوان (همجوشی) مشاهده شده است. ثابت شدن ستون فقرات در استخوان ضعیف به طور قابل توجهی دشوارتر است

شایع‌ترین عوارض اولیه ناشی از پوکی استخوان بعد از این عمل، کشیدن یا شل شدگی پیچ‌های پدیکولار، شکستگی پدیکول و شکستگی مهره‌های کناری بر اثر فشار است. حتی در بعضی مواقع بعد از سه ماه شاهد حرکت میله‌ها از جای خود خواهید بود. در این شرایط اغلب از پیچ‌های بزرگتر و محکم‌تر برای ماندن در جای خود استفاده می‌کنند. حتی پیوند استخوان اضافی ممکن است برای اطمینان از همجوشی لازم باشد و سایر محصولات برای کمک به همجوشی (مانند BMP) هم مفید هستند. در عین حال لازم است بیمار پس از جراحی مدت طولانی‌تری نیاز به استفاده از بریس کمر داشته باشند.

و در نهایت اگر پوکی استخوان درمان نشود چه اتفاقی می‌افتد؟

اثر تجمعی شکستگی‌های متعدد می‌تواند ویرانگر باشد. درد مزمن، ناتوانی و دشواری در انجام فعالیت‌های عادی زندگی روزمره منجر به انزوا، مشکلات در روابط و مشکلات عاطفی از جمله افسردگی شود. شکستگی مهره‌ها ناشی از پوکی استخوان هم خطر مرگ زودرس را افزایش می‌دهد.

اکثر افرادی که دچار شکستگی مهره بر اثر پوکی استخوان می‌شوند، این شکستگی را در ناحیه قفسه سینه (اواسط کمر) و ناحیه پایین‌تر (کمر) دارند. یک یا دو شکستگی احتمالاً باعث کاهش جزئی قد می‌شود، اما شکستگی‌های متعدد می‌توانند منجر به خمیدگی یا به اصطلاح قوز کمر شود که علاوه بر ظاهر بر تحرک و سلامت فرد هم تاثیر می‌گذارد. گاهی این شکستگی‌ها به حدی دردناک می‌شوند که امکان حرکت درست را از شخص می‌گیرند. بیمار برای راه رفتن نیاز به واکر و عصا خواهد داشت و تحمل نشستن طولانی مدت را ندارد.

در اثر این شکستگی‌ها ستون فقرات به تدریج نامرتب‌تر می‌شود. بالاتنه به جلو می‌آید و گرد می‌شود. فضای بین دنده‌ها و لگن بسته می‌شود. دیواره قفسه سینه تنگ است و اندام‌های شکم خرد می‌شوند و باعث برجستگی شکم به جلو می‌شوند. در موارد بسیار شدید، تنفس ممکن است دشوار باشد و هضم غذا مختل شود. تمام این شرایط کیفیت زندگی را کاهش می دهند و در موارد حاد منجر به مرگ خواهند شد.