انواع پوکی استخوان را بشناسید تا سالخوردگی کم دردتری داشته باشید

آیا می‌دانید پوکی استخوان انواع مختلفی دارد؟ با وجود اینکه زنان سفید پوست بیشتر از همه در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند ولی با این حال این بیماری تبعیضی قائل نمی‌شود و مردان، زنان، کودکان با هر رنگ و پوست و قوم و نژادی ممکن است به پوکی استخوان مبتلا شوند.

زنان در 50 سالگی بیش از مردان دچار کاهش سریع توده استخوان می‌شوند. البته مردان در سن 60 سالگی به بعد این روند را خواهند داشت و با همان سرعت دچار پوکی خواهند شد. بر اساس آمار‌های معتبر در حال حاضر بیش از دو میلیون از مردان به پوکی استخوان مبتلا هستند و 12 میلیون نفر دیگر هم در معرض ابتلا قرار دارند بدون اینکه خودشان از آن آگاه باشند. از هر چهار مرد بالای 50 سال یک نفر حتی به دلیل ابتلا به پوکی استخوان دچار شکستگی استخوان هم می‌شود. پس پوکی استخوان را نمی‌توان مختص زنان دانست. 

پوکی استخوان چیست؟

پوکی استخوان شامل از دست دادن تراکم مواد معدنی استخوان است که منجر به ضعیف شدن استخوان‌ها می‌شود. این مشکل ممکن است از سنین مختلف و با دلایل مختلف شروع شود و نوع درمان آن به نوع پوکی استخوان بستگی دارد. 

استئوپنی چیست؟

استئوپنی حالتی است که در آن استخوان‌ها در حال نازک شدن هستند ولی این مشکل به اندازه پوکی استخوان شدید نیست. اگر چه فرد مبتلا به استئوپنی هنوز پوکی استخوان ندارد،؛ ولی به شدت در معرض ابتلا به پوکی استخوان است. 

چطور تفاوت بین استئوپنی و پوکی استخوان مشخص می شود؟

معمولا تفاوت بین استئوپنی و پوکی استخوان را از نتایج تراکم مواد معدنی استخوان (BMD) تشخیص می‌دهند. نتیجه آزمایش BMD به عنوان نمره T شناخته می‌شود و آستانه امتیازات T به این صورت تعریف می‌شود: 

• منفی یک یا بالاتر: تراکم طبیعی استخوان
• کمتر از منفی یک و بیشتر از منفی 2.5: استئوپنی
• منفی 2.5 و پایین‌تر: پوکی استخوان

انواع پوکی استخوان

پوکی استخوان به انواع اولیه، ثانویه و نادر دسته بندی می‌شوند.

پوکی استخوان اولیه

پوکی استخوانی که علت مشخصی ندارد و معمولا با افزایش سن رخ می‌دهد، به  پوکی استخوان اولیه معروف است. با افزایش سن، روند تجزیه و تحلیل استخوان سریع‌تر از بازسازی استخوان (تشکیل استخوان) می‌شود. این عدم تعادل منجر به کاهش توده استخوان و از بین رفتن یکپارچگی ساختار آن می‌شود و سبب می‌شود استخوان‌ها لاغر، ضعیف و حساس به شکستگی شوند. این نوع پوکی استخوان شایع‌ترین نوع است و خودش به دو نوع یک (I) و دو (II) دسته بندی می‌شود.

پوکی استخوان اولیه نوع یک

پوکی استخوان نوع یک در زنان بیشتر شایع است. به همین دلیل به نام پوکی استخوان یائسگی هم شناخته می‌شود. معمولا در سنین 50 تا 70 سالگی که اثرات محافظتی استروژن در زنان کمرنگ می‌شوند، پوکی استخوان نوع یک به تدریج به وجود می‌آید. این امر به ویژه در مورد زنان سفیدپوست و زنان آسیایی به خصوص برای زنانی که استخوان بندی کوچک و ظریفی دارند بیشتر صدق می‌کند. شکستگی استخوان مچ و ستون فقرات از این دسته هستند.

پوکی استخوان اولیه نوع دو

پوکی استخوان نوع II به پوکی استخوان پیری هم معروف است. این نوع از پوکی استخوان بعد از 70 سالگی اتفاق می‌افتد و شکستگی لگن و ستون فقرات در این نوع بسیار شایع است. 

البته بین پوکی استخوان نوع I و II مقداری هم پوشی وجود دارد.

پوکی استخوان ثانویه

وقتی پوکی استخوان به دلیل وضعیت سلامتی یا درمان پزشکی ایجاد می‌شود، به آن پوکی استخوان ثانویه گفته می‌شود. یک بیماری یا دارو به طور مستقیم یا غیر مستقیم می تواند بر متابولیسم استخوان تاثیر بگذارد و  منجر به کاهش تراکم استخوان و خطر ابتلا به پوکی استخوان ‌شود.

 شرایطی از جمله نارسایی کلیه، بیماری سلیاک، سندرم روده تحریک پذیر، بی اشتهایی عصبی، جراحی بای‌پس معده، سرطان خون، اختلال عملکرد غدد درون ریز سندرم کوشینگ (Cushing's syndrome)، فیبروز سیستیک (cystic fibrosis)، دیابت، هموسیستینوریا (homocystinuria) که یک اختلال متابولیک ژنتیکی است، هیپرپاراتیروئیدیسم (hyperparathyroidism)، پرکاری تیروئید، آرتروز نوجوان، بیماری کلیوی، سرطان خون، malabsorption syndrome و استخوان‌سازی ناقص (osteogenesis imperfecta ) که گاهی بیماری استخوان شکننده هم نامیده می‌شود و بیماری تیروئید از جمله مواردی است که می‌تواند باعث پوکی استخوان ثانویه شود. 

اختلالات کلاژن که منجر به تولید کلاژن بیش از حد یا کم در بدن می‌شود، مانند استخوان سازی و سندرم مارفان، اختلالات خود ایمنی که در آن رشد استخوانی کاهش یافته یا غیر معمول است، کمبود ویتامین D ، آرتریت روماتوئید، اسپوندیلیت آنکیلوزان و مولتیپل اسکلروزیس، اختلالات کلیوی هم از بیماری‌هایی هستند که منجر به پوکی استخوان ثانویه می‌شوند. 

درمان‌های پزشکی که می‌توانند باعث پوکی استخوان شوند شامل کورتیکواستروئیدهایی مانند پردنیزون، برخی از داروهای سرطان پستان و دپو-پروورا (Medroxyprogesterone) است. 

انواع نادر پوکی استخوان

بعضی انواع پوکی استخوان به ندرت اتفاق می افتند ولی با این حال شناخت آنها در درمان کمک بزرگی است.

پوکی استخوان بارداری

پوکی استخوان مرتبط با بارداری به ندرت اتفاق می‌افتد. در این حالت یک زن سالم دچار شکستگی‌های غیر معمول در نتیجه کاهش تراکم مواد معدنی استخوان در هنگام بارداری یا اندکی پس از زایمان می‌شود. شکستگی‌های مرتبط با این نوع پوکی استخوان درد شدید دارند و معمولا در ستون فقرات یا مفصل ران اتفاق می‌افتد. زنانی که به پوکی استخوان مرتبط با بارداری مبتلا می‌شوند، به طور کامل بهبود می‌یابند. مشخص نیست که چرا برخی از زنان در دوران بارداری دچار پوکی استخوان می‌شوند.

ایدیوپاتیک

ایدیوپاتیک نوعی نادر از پوکی استخوان در کودکان است که هنوز هیچ دلیل شناخته شده‌ای برای آن وجود ندارد. این حالت از پوکی استخوان معمولا قبل از شروع بلوغ اتفاق می‌افتد. البته در دوران بلوغ بخشی از استخوان‌ها بازسازی می‌شوند ولی باز هم استخوان‌های آنها به اندازه تراکم استخوانی یک شخص بالغ عادی نخواهد بود. مهم نیست که علت آن چیست، پوکی استخوان در کودکان و نوجوانان یک بیماری بسیار جدی است. هر فردی در سن 18 تا 20 سالگی تقریباً 90 درصد از توده استخوانی خود را ایجاد می‌کند. از دست دادن توده استخوان در سال‌های اوج استخوان سازی می‌تواند کودک را در معرض خطر جدی و عوارض طولانی مدت مانند شکستگی مداوم قرار دهد. 

عوامل موثر بر پوکی استخوان ژنتیکی است یا محیطی؟

در بیشتر افراد، ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی به توسعه پوکی استخوان (پوکی استخوان اولیه) منجر می‌شود. در برخی دیگر، پوکی استخوان مستقیماً به دلیل یک بیماری یا یک دارو (پوکی استخوان ثانویه) ایجاد می‌شود.

سن بزرگ‌ترین عامل خطر ابتلا به پوکی استخوان در همه افراد است. خطر ابتلا به این بیماری معمولا پس از 50 سالگی افزایش می‌یابد. برای زنان، کاهش سطح هورمون‌ها پس از یائسگی خطر ابتلا به پوکی استخوان را اضافه می‌کند. اما عوامل دیگری هم در این فرایند نقش دارند. 

ژنتیک

ابتلا به پوکی استخوان‌ها در خانواده‌ها تا حدودی ارثی است. بررسی‌ها نشان داده اند که ژنتیک می‌تواند تا 75 درصد روی تراکم استخوانی (BMD) تاثیر بگذارد. به همین دلیل توصیه می‌شود که کسانی که سابقه پوکی استخوان در خانواده دارند، هرچه زودتر سنجش تراکم استخوان را انجام دهند. 

نیمی از زنان و یک چهارم مردان بالای 50 سال پوکی استخوان دارند. میزان بالاتر پوکی استخوان در زنان تا حدودی به دلیل استخوان بندی ظریف‌تر آنها است که آن هم می‌تواند به سابقه ژنتیکی آنها برگردد.

نژاد هم تا حدودی بر میزان پوکی استخوان تاثیر دارد. بررسی‌ها نشان داده که زنان با نژاد آسیایی و اروپایی با سرعت بالاتری نسبت به زنان با نژادهای دیگر مبتلا به پوکی استخوان می‌شوند.

فاکتورهای محیطی

محققان بسیاری از عوامل محیطی مرتبط با پوکی استخوان را شناسایی کرده‌اند.

رژیم غذایی می‌تواند از عوامل موثر در پوکی استخوان باشد. کلسیم و ویتامین D برای ساختن استخوان‌های قوی ضروری است. افرادی که از این مواد مغذی به اندازه کافی در رژیم غذایی خود استفاده نمی‌کنند یا در اوایل بزرگسالی ،هنگام ساختن توده استخوانی، این مواد را به اندازه کافی دریافت نمی‌کنند، در معرض خطر پوکی استخوان قرار دارند.

کم تحرکی در اوایل بزرگسالی می‌تواند منجر به کاهش اوج تراکم مواد معدنی استخوان و خطر بالاتر پوکی استخوان شود. سیگار کشیدن زیاد هم باعث کاهش توده استخوان می‌شود.

بررسی محققان ارتباط قوی بین نوشیدن مشروبات الکلی مزمن و شدید و کاهش اقدامات تراکم استخوان را ثابت کرده‌اند. همچنین تصور می‌شود نوشیدنی‌های حاوی کافئین باعث کاهش جذب کلسیم و از بین رفتن استخوان می‌شوند.

اووفورکتومی (برداشتن تخمدان از طریق جراحی) قبل از 45 سالگی باعث یائسگی می‌شود. با برداشتن رحم میزان استروژن کاهش یافته و این کاهش سبب کاهش تراکم مواد معدنی استخوان می‌شود.

دختران و زنان جوان که لاغر هستند و بیش از حد ورزش می‌کنند، ممکن است دچار عقب افتادن بیش از اندازه دوره قاعدگی شوند و یا حتی قاعدگی آنها متوقف شود. به این وضعیت آمنوره می‌گویند. وقتی سیکل قاعدگی به درستی انجام نشود، میزان استروژن خون کاهش می‌یابد و منجر به پوکی استخوان می‌شود.

رژیم غذایی کم کلسیم و کمبود عناصر غذایی موثر در تراکم استخوان هم در افزایش پوکی استخوان زنان جوان نقش به سزایی دارد. به عنوان مثال دختران نوجوانی که برای رسیدن به اندام دلخواه خود، غذا خوردن خود را محدود می‌کنند، ورزشکاران جوان که برای سریعتر دویدن و بهتر رقصیدن وزن خود را کاهش می‌دهند و کسانی که در ورزش‌هایی مانند ژیمناستیک و اسکیت به صورت حرفه‌ای کار می‌کنند، معمولا دوره قاعدگی نامنظمی دارند و یا حتی قاعده نمی‌شوند. این زنان و دختران جوان ممکن است از نظر ظاهری در شرایط نرمالی باشند ولی به دلیل اختلال یا فقدان دوره قاعدگی دچار پوکی استخوان می‌شوند و حتی در بسیاری از موارد شکستگی استخوان‌های آنها به دلیل همین پوکی است. حدود 30 درصد از رقصندگان باله از شکستگی مکرر استخوان‌های پای خود رنج می‌برند که دلیل اصلی آن همین پوکی استخوان است. 

پوکی استخوان چه علائمی دارد؟

پوکی استخوان به خودی خود درد یا علائم واضح ندارد. علائم آن معمولا هنگامی به وجود می‌آیند که ستون فقرات توانایی تحمل فشارهای روزمره را نداشته باشد. مثلا افتادن آهسته یا حتی بلند کردن کیسه مواد غذایی از صندوق عقب ماشین. گاهی علائم کاملا ناگهانی خود را نشان می‌دهند. مثلا فرد زمین می‌خورد یا هنگام نشستن یا ایستادن تمام وزن خود را روی ستون فقرات بیاندازد و ناگهان شکستگی رخ می‌دهد و شخص درد احساس می‌کند. به این نوع، «شکستگی فشاری» گفته می‌شود.  پوکی استخوان پیشرفته می‌تواند منجر به شکستگی‌های فشاری متعدد در سراسر ستون فقرات شود.

 شکستگی ممکن است اولین علائم ظاهری پوکی استخوان باشد. در اثر این شکستگی شخص به تدریج دچار کمردرد و قوز در قسمت فوقانی کمر می‌شود. گاهی حتی به دلیل شکستگی متعدد در مهره‌ها قد شخص کوتاه می‌شود.

علائم دیگر پوکی از دست دادن تحرک و بی ثباتی در هنگام فعالیت روزانه به دلیل ضعیف شدن استخوان‌ها است.

برای جلوگیری از پوکی استخوان چه کاری می‌توانم انجام دهیم؟

ورزش کنید

 دقیقاً مانند عضلات، استخوان‌های شما نیز باید به طور منظم کار کنند تا قوی بمانند. مطالعات نشان می‌دهد که زنان جوانی که در دو و میدانی شرکت می‌کنند بیشترین تراکم استخوان را دارند. آنها همچنین نشان می‌دهند که زنان یائسه که به طور منظم ورزش می‌کنند می‌توانند تقریباً یک درصد در سال از پوکی استخوان جلوگیری کنند.

ورزش‌هایی که برای بیماران پوکی استخوان توصیه شود عبارتند از پیاده روی، آهسته دویدن، تای چی، یوگا، پیلاتس، در صورت امکان تنیس و رقص‌های آرام

تمام این ورزش‌ها برای بیماران پوکی استخوان مناسب هستند ولی لازم است تا قبل از شروع یک برنامه ورزشی جدید شخص بیمار با پزشک خود مشورت کند و از ایمن بودن تمرینات اطمینان حاصل کند. اگر شخص از قبل دچار شکستگی شده باشد، برای جلوگیری از آسیب بیشتر، معمولاً گزینه‌های ورزشی او محدود می‌شود.

رژیم غذایی مناسب غنی از کلسیم و ویتامین D داشته باشید

بزرگسالان (مردان و زنان) زیر 50 سال هر روز به 1000 میلی گرم کلسیم نیاز دارند. همه زنان بالای 50 سال باید روزانه 1200 میلی گرم کلسیم دریافت کنند. مردان 51 تا 70 ساله باید روزانه 1000 میلی گرم کلسیم و 1200 میلی گرم کلسیم پس از رسیدن به سن 70 سالگی دریافت کنند.

اگر محدودیت‌هایی در مصرف لبنیات داشته باشید، پزشکان مکمل‌های دارویی توصیه می‌کنند. یا توصیه می‌کنند از سایر منابع کلسیم در رژیم غذایی شامل سبزیجات برگ تیره (مانند اسفناج، کلم بروکلی و کلم پیچ) و غذاها و آب میوه‌های غنی شده با کلسیم  استفاده کنید. 

 مردان و زنان زیر 70 سال روزانه به 600 واحد بین المللی ویتامین D نیاز دارند. این میزان بعد از 70 سالگی به 800 IU ویتامین D افزایش می‌یابد.

پوکی استخوان را چطور درمان کنیم؟

هیچ درمانی برای پوکی استخوان وجود ندارد، اما روش‌های درمانی زیادی برای کنترل وضعیت و کمک به کند شدن پیشرفت کاهش تراکم استخوان وجود دارد، مانند داروها و هورمون درمانی. تشخیص زود هنگام در کنترل پوکی استخوان بسیار مهم است.

داروها فقط با تجویز پزشک در دسترس هستند چون قبل از شروع مصرف داروی پوکی استخوان، سایر داروها و مسائل پزشکی شخص باید بررسی شود تا پزشک به این اطمینان برسد که داروی تجویز شده خطرات دیگری برای بیمار نداشته باشد. معمولا این داروها را زمانی تجویز می‌کنند بیمار مبتلا به پوکی استخوان شدید است و احتمال شکستگی نسبتاً زیادی دارد. بیس فسفونات‌ها (آلندرونات، زولدرونیک اسید، Ibandronate و Risedronate)، داروهای هورمون درمانی تیروئید و پاراتیروئید (Calcitonin، Abaloparatide و Teriparatide) و داروهای استروژن از این دسته داروها هستند. 

بی توجهی به پوکی استخوان چه عواقبی دارد؟

هرچه بیماری زودتر تشخیص داده شود، گزینه‌های پیشگیری از توسعه بیماری بیشتر است. اگر پوکی استخوان به اندازه کافی زود تشخیص داده شود، پزشکان می‌توانند تا حد ممکن استخوان‌ها را محکم نگه دارند.

فرد مبتلا به پوکی استخوان بسیار مستعد شکستگی استخوان است. افراد مبتلا به پوکی استخوان شدید حتی در اثر افتادن سبک می‌توانند دچار ترک خوردگی یا شکستگی استخوان شوند و یا حتی حرکات خفیف مانند پیچ ​​خوردگی یا سرفه هم می‌تواند منجر به شکستگی شود.

شکستگی استخوان در بیمارانی که استخوان‌های ضعیف یا شکننده دارند می‌تواند تهدید کننده زندگی هم باشد. بسیاری از بیماران (بین 20 تا 40 درصد) مبتلا به پوکی استخوان که دچار شکستگی مفصل ران می‌شوند، فوت می‌کنند. شکستگی مفصل ران بسیار دردناک است و فرد را به شدت ناتوان می‌کند. دلیل آن این است که این استخوان به جای شکستن در چند تکه بزرگ، به دلیل پوکی به قطعات کوچک خرد می‌شود. بازسازی و بهبود استخوان خرد شده بسیار دشوارتر است. 

شکستگی‌های فشاری در ستون فقرات نیز عارضه مرتبط با پوکی استخوان است. دیسک‌های مهره‌ای در ستون فقرات ممکن است فرو بریزد، باعث درد و قوز در قسمت فوقانی کمر شما شود. این عوامل باعث کاهش قد به دلیل فشرده شدن تنه و شکم شود. وقتی قد خمیده و کوتاه شود فضای لازم برای فعالیت‌های قلبی و تنفسی کاهش می‌یابد و گاهی مشکلات تنفسی و قلبی هم برای شخص پیش می‌آید. 

نتیجه

پوکی استخوان ممکن است بر اساس علل مختلفی ایجاد شوند. پوکی استخوان اولیه در اثر تغییرات طبیعی مربوط به افزایش سن در تراکم استخوان ایجاد می‌شود. برخی از موارد پوکی استخوان در نتیجه یک بیماری یا دارو ایجاد می‌شود که پوکی استخوان ثانویه نامیده می‌شود.

با تشخیص بالینی می‌توان تشخیص داد که این بیماری اولیه است یا ثانویه. از آنجا که درمان‌های پوکی استخوان اولیه و ثانویه متفاوت است، مهم است که بدانیم پوکی استخوان مربوط به سن است یا ناشی از بیماری زمینه‌ای دیگری است تا بهترین روش درمان آن را پیدا کنیم.