عفونت های پس از جراحی، علل، درمان، پیشگیری

عفونت بعد از جراحی مشکلی شایع در بخش مراقبت‌های بهداشتی است. روند ایجاد عفونت محل جراحی پیچیده است و شامل تعامل بین چندین مسیر بیولوژیکی در سطح مولکولی است. این عفونت‌ها باعث درد، دیر بهبود یافتن محل جراحی، اقامت طولانی مدت در بیمارستان، افزایش هزینه‌های مراقبت، لزوم استفاده طولانی مدت از آنتی بیوتیک‌ها، ناموفق بودن جراحی و در موارد حاد سبب نارسایی عضو و حتی مرگ می‌شود.

به حداقل رساندن میزان عفونت‌ها به شرایط بیمار، استفاده از محلول‌های ضدعفونی مناسب در محل برش، محیط جراحی استریل، استفاده از ابزار استریل شده در حین جراحی و پوشش مناسب و ضدعفونی شده کارکنان اتاق عمل بستگی دارد.

این که عفونت‌های بعد از جراحی چگونه ایجاد می‌شوند، چه علائمی دارند و چطور درمان می‌شوند را می‌توانید در این مطلب منیب مطالعه کنید.

عفونت بعد از جراحی و انواع آن

عفونت بعد از عمل به هر عفونی گفته می‌شود که در طی 30 روز پس از عمل رخ دهد و ممکن است مربوط به خود عمل یا دوره بعد از آن باشد. این عفونت‌های می‌توانند شامل خود عفونت در خود زخم، عفونت‌های عمیق‌تر در حفره‌های بدن یا عفونت‌های دورتر از محل جراحی مانند ذات الریه، مدیاستینیت (Mediastinitis) یا حتی عفونت‌های ادراری باشند. عفونت‌های محل جراحی (SSI) در عمل‌هایی اتفاق می‌افتد که در آن برش پوست انجام شده باشد ولی عفونت‌های عمقی در هر عملی رخ می‌دهد.

فاصله زمانی بین عمل و زمان بروز علائم عفونت می‌تواند به روشن شدن منبع آن کمک بزرگی کند. به عنوان مثال عفونت‌های دستگاه ادراری و عفونت‌های سطحی زخم 72 ساعت پس از عمل آشکار شوند اما آبسه‌های عمیق و ذات الریه پنج تا هفت روز پس از جراحی خود را نشان می‌دهند.

انواع عفونت‌های محل جراحی (SSI)

SSI نسبتاً شایع است و در دو تا پنج درصد از جراحی‌هایی که با برش انجام می‌شود، رخ می‌دهد. میزان عفونت با توجه به نوع جراحی متفاوت است. این نوع عفونت توسط مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها (CDC) به چند گروه تقسیم می‌شوند.

عفونت برشی سطحی (Organ or space SSI) که فقط پوست و بافت‌های زیر پوستی را درگیر می‌کند. این عفونت‌ها بیش از 50 درصد از کل عفونت‌های جراحی را تشکیل می‌دهند.

عفونت‌های برشی عمیق (Deep incisional SSI)، عضله و بافت‌های اطراف ماهیچه را درگیر می‌کند.

عفونت عضو یا فضا (Organ or space SSI) جدا از محل برش است و ممکن است هر عضوی یا فضایی از بدن که در جراحی نقش داشته را درگیر کند.

سایر عفونت‌های بعد از جراحی

عفونت ادراری، ذات الریه، مدیاستینیت و سلولیت و آبسه از دیگر عفونت‌های بعد از جراحی هستند.

مدیاستینیت به عفونت بخش‌های مرکزی قفسه سینه به استثنای ریه‌ها و فضای پلور اشاره دارد. این مشکل معمولاً به دنبال جراحی قلب دیده می‌شود و به طور کلی طی یک تا دو هفته پس از عمل خود را نشان می‌دهد. البته گاهی ممکن است بروز علائم چهار تا شش ماه به تاخیر بیفتد. میزان بروز این عفونت بین یک تا سه درصد در بین جراحی‌ها است.

سلولیت و آبسه معمولاً پس از جراحی مربوط به روده رخ می‌دهد. در بسیاری از موارد در هفته اول بعد از جراحی خود را نشان می‌دهد اما گاهی بعد از ترک بیمارستان هم در بیماران اتفاق می‌افتد. این سلولیت‌ها و آبسه‌ها با آنتی بیوتیک درمان می‌شوند. البته در مواقعی که آبسه‌ها عمیق باشند، برای برطرف کردن آنها نیاز به جراحی مجدد است.

علائم عفونت پس از جراحی

نشانه‌های بالینی عفونت‌های پس از عمل بسته به سیستم ایمنی بدن بیمار، عمق و شدت عفونت متفاوت است.

علائم عفونت سیستمیک

عفونت سیستمیک عفونتی است که در بدن حرکت می‌کند. بارزترین علائم آن شامل:

احساس خستگی

احساس خستگی و کسالت بعد از همه انواع جراحی رخ می‌دهد. در حالت طبیعی این خستگی کم‌کم کاهش پیدا می‌کند و برطرف می‌شود. ولی در کسانی که دچار عفونت پس از جراحی شده‌اند احساس کسالت بعد از چند روز بهبودی به طور ناگهانی بر می‌گردد. در این حالت بیمار بیش از حد می‌خوابد و حوصله انجام کارهای عادی را ندارد.

تب

افراد مبتلا به عفونت احساس تب و لرز دارند. اشتهای بیمار کاهش پیدا می‌کند و به همین دلیل دچار کم آبی و سردرد خواهد شد. البته تب با درجه کم در روزهای اول بعد از جراحی شایع است ولی تب با دمای بالا و طولانی مدت نشانه عفونت خواهد بود.

احساس درد و سوزش هنگام ادرار کردن

عفونت ادراری یکی از شایع‌ترین مشکلات پس از جراحی است. سوزش ادرار، تکرر ادرار و درد پایین شکم می‌تواند نشان دهنده وجود مشکلی در دستگاه ادراری باشد.

علائم عفونت در محل برش جراحی

گرما در محل برش

 اگر هنگام لمس کردن محل برش، گرما حس شود، یعنی عفونتی اتفاق افتاده و سلول‌های بدن در آن نقطه در حال مبارزه با آن هستند.

تورم و سخت شدن محل برش

در صورتی که بافت زیر برش عفونی و ملتهب شود ممکن است محل برش شروع به سفت شدن کند. گاهی این حالت همراه با تورم است.

قرمزی

 ممکن است محل برش جراحی قرمز شود، یا رگه‌های قرمز در پوست اطراف آن دیده شود. بعضی از این قرمزی‌ها برای بعد از عمل طبیعی هستند و به مرور زمان برطرف می‌شوند اما اگر این قرمزی‌ها شدت پیدا کرد، نشان دهنده عفونت است.

ترشح چرک از محل جراحی

گاهی بر اثر عفونت ترشحاتی بد بو به رنگ‌های متمایل به قرمز یا سبز، سفید و زرد از محل جراحی بیرون می‌زند.

درد

هم‌زمان با بهبودی پس از جراحی میزان درد کاهش پیدا می‌کند اما اگر سطح درد بدون دلیل مشخصی افزایش پیدا کرد ممکن است نشانه عفونت باشد.

نکته: بیماران مبتلا به بیماری‌های تقص سیستم ایمنی بدن مانند HIV به این دلیل که از داروهای خاصی استفاده می‌کنند، درآنها علائم و نشانه‌های عفونت به میزان کمی خود را نشان می‌دهد. حتی در این گروه، حساسیت آزمایش‌های فیزیکی و آزمایشگاهی به طور قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند طوری که ممکن است با وجود عفونت شدید، معاینات فیزیکی و آزمایشگاهی نتایج کاملا طبیعی داشته باشند. تشخیص عفونت در این افراد به دقت بالا و استفاده از روش تصویربرداری و میکروبیولوژیک نیاز دارد.

چه عواملی سبب ایجاد عفونت پس از جراحی می‌شوند؟

عفونت بعد از جراحی ناشی از میکروب‌ها است که متداول‌ترین آنها باکتری‌های استافیلوکوک، استرپتوکوک و سودوموناس هستند. این میکروب‌ها از طریق دست آلوده کادر جراحی، ابزار جراحی آلوده، هوای محیط جراحی، میکروب‌هایی که از قبل روی سطح و یا درون بدن فرد قرار دارند، باعث عفونت می‌شوند.

اما عوامل دیگری هم بر سبب تشدید احتمال عفونت می‌شوند از جمله:

• جراحی طولانی مدت (بیش‌تر از دو ساعت)
• داشتن بیماری‌های پزشکی مانند سرطان، ضعف سیستم ایمنی بدن، دیابت
• سن بالا
• اضافه وزن
• سیگار کشیدن
• جراحی‌های اورژانسی
• جراحی‌های مربوط به شکم

در صورت بروز عفونت پس از عمل چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

عفونت می‌تواند به مشکلی بسیار جدی تبدیل شود. گاهی عفونت‌های تهدید کننده زندگی می‌توانند از یک زخم بسیار کوچک ایجاد شوند. عفونت ادراری ممکن است به سپسیس تبدیل شود. این نوع عفونت از طریق جریان خون در کل بدن پخش خواهد شد.

گاهی سپسیس تبدیل به شوک سپتیک می‌شود. در این حالت فشار خون را کاهش داده و منجر به نارسایی عضو شود.

به همین دلیل در صورتی که علائم بارزی از عفونت پس از جراحی را مشاهده کردید در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید. این علائم شامل:

• درد و تحریک ادامه دار در محل جراحی
• تب بالای 38 درجه سانتی‌گراد که بیش از 24 ساعت ادامه داشته باشد.
• ترشح چرک به رنگ خون، زرد و یا سبز و بدبو از محل زخم
• تکرر ادرار و سوزش هنگام ادرار کردن

عفونت پس از جراحی چطور درمان می‌شود؟

استفاده از آنتی بیوتیک‌های خوراکی و یا تزریق وریدی آن می‌تواند باعث کاهش عفونت شود.

گاهی برای تخلیه چرک، آبسه و یا هماتوم ممکن است نیاز به جراحی مجدد باشد.

اگر پروتز‌ها، صفحات، پیچ و سایر تجهیزات درگیر عفونت شده باشند لازم است تا در اسرع وقت از بدن خارج شوند.

مراقبت‌های حمایتی، از جمله نوشیدن مایعات، داروهایی برای کاهش تب و مسکن، اغلب مورد نیاز است.

در صورت شدید بودن میزان عفونت، گاهی لازم است فرد در بیمارستان یا حتی در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) بستری شود.

چه اقداماتی برای پیشگیری عفونت پس از جراحی لازم است؟

عفونت‌ها از عوارض جدی جراحی هستند و بیماران بیشتر از آن ترس دارند. خبر خوب این است که می‌توان از بسیاری از عفونت‌ها پیشگیری کرد. آنچه که لازم است برای پیشگیری از عفونت‌ها انجام شود شامل اقدامات پیشگیرانه قبل از جراحی و بعد از جراحی است.

اقدامات پیشگیرانه قبل از جراحی

آماده سازی بیمار

بیماری که قرار است تحت عمل جراحی قرار گیرد قبل از جراحی باید در بهترین شرایط پزشکی قرار داشته باشد. کنترل بیماری‌های پزشکی، پرهیز از رفتارهایی که خطر عفونت را افزایش می‌دهد، قطع مصرف سیگار و اطمینان از سلامتی مطلوب، همه از راه‌های جلوگیری از عفونت است.

نکته: حفظ سطح طبیعی گلوکز خون در حین جراحی و در دوره بعد از جراحی از اهمیت بالایی برخوردار است. افزایش سطح قند خون در بیماران دیابتی باعث افزایش احتمال عفونت بعد از جراحی می‌شود. به همین دلیل میزان قند خون آنها پیش از جراحی باید در سطح نرمال باشد.

کاهش تعداد باکتری‌ها

باکتری‌ها روی پوست ما زندگی می‌کنند و هنگام جراحی، این باکتری‌ها می‌توانند وارد بدن شوند. بهترین راه کنترل میزان باکتری‌ها روی بدن قبل از ورود به اتاق عمل برای است.

موهای منطقه مورد جراحی باید دقیقاً قبل از عمل جراحی انجام شود. بهتر است این کار با تیغ انجام نشود و موها فقط بریده شود.

بسیاری از جراحان دوش گرفتن با صابون ضد عفونی کننده قبل از جراحی را توصیه می‌کنند. استفاده از دستمال مرطوب کلرهگزیدین یا صابون برای از بین بردن باکتری‌های سطحی مفید است.

استفاده از آنتی بیوتیک

استفاده از آنتی بیوتیک ممکن است برای تمام جراحی‌ها لازم نباشد به همین دلیل حتما از پزشک جراح خود در مورد ضرورت استفاده از آن قبل از جراحی سوال کنید. برای جراحی‌های ارتوپدی، اگر از ایمپلنت فلزی (مانند تعویض مفصل ران یا زانو) استفاده شود، باید از آنتی بیوتیک استفاده کرد.

در صورت نیاز به آنتی بیوتیک، باید یک ساعت قبل از شروع جراحی مصرف شود. ممکن است لازم باشد استفاده از آنتی بیوتیک‌ها پس از جراحی هم ادامه پیدا کنند، اما دوز مصرفی قبل از عمل در جلوگیری از عفونت، موثرتر است.

شرایط مناسب اتاق عمل

تعداد کادر اتاق عمل هر چقدر کمتر باشد، احتمال ایجاد عفونت پس از جراحی کمتر خواهد بود. درجه حرارت معقول در اتاق عمل هم روی ایجاد عفونت‌ها تاثیر خواهد داشت. این تصور وجود دارد که درجه حرارت پایین خطر عفونت را کاهش می‌دهد که درست نیست. با گرم نگه داشتن بدن در حد نرمال خطر عفونت کاهش می‌یابد.

علاوه بر این موارد اتاق عمل و تجهیزات پزشکی مورد استفاده هم باید کاملا استریل و عاری از باکتری باشند. از آنجایی که شرکت منیب اهمیت بسیار زیادی به سلامت بیمار می‌دهد تجهیزات پزشکی ارائه می‌کند که از ایمنی بالایی برخوردار است و احتمال ابتلا به عفونت‌ها را کاهش می‌دهند.

ضدعفونی کننده‌های نانو نقره که توسط شرکت منیب عرضه می‌شود نیز یکی از ضدعفونی کننده‌های موثر در از بین بردن انواع باکتری،میکروب و ویروس‌ها است. ضدعفونی کننده‌های نانو نقره در مراحل قبل از عمل، حین عمل و پس از آن می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.

مشاهده مواد ضدعفونی کننده نانو نقره: محصوشلات نانوبایوسید (Nano Bio Cide)

اقدامات پیشگیرانه پس از جراحی

مراقبت از زخم

لازم است بیمار اطلاعات کامل در مورد نحوه مراقبت از محل زخم و بانداژ آن را بداند. این که چه زمانی لازم است بانداژ را تعویض شود و یا می‌تواند زخم را خیس کند یا نه را باید به طور دقیق بداند.

در صورت لزوم تعویض باند زخم حتما باید از باند‌های استریل شده استفاده شود و فردی که قصد تعویض باند را دارد، دست‌ها را بشوید و محل زخم را با مواد ضدعفونی کننده استریل کند.

سخن پایانی

عفونت‌های پس از جراحی یکی از مواردی است که احتمال ابتلای آن در بسیاری از عمل‌های جراحی وجود دارد. این عفونت‌ها در صورت که در بدن توسعه پیدا کنند حتی سبب مرگ هم می‌شود. اما این خطرات را می‌توان تنها با روش‌های پیشگیرانه کاهش داد.